نویسندگان:

نرگس شفیق¹ ، فاطمه سلیمانیان² ، مصطفی رستمی³ .

²دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه مازندران

³دانشیار گروه صنایع دستی و پژوهش هنر، دانشگاه مازندران

چکیده فارسی: شیعیان سراسر جهان برای زنده نگهداشتن این حماسه، در عزاداریها از عناصر و نمادهایی در قالب آیین های سوگواری ماه محرم و صفراستفاده کردهاند علم و توغ ازجمله نمادهای بهکاررفته در آیین سوگواری عاشورا در میان شیعیان هستند نقشها و نشانه های دینی ومذهبی بر روی علم و توغ که بهصورت، نقوش گیاهی، عبارات مذهبی بهکار میرود دربردارنده بخش مهمی از ویژگیهای مذهبی، مردمشناختی و هنری ایران است تنوع این نمادها گویای تاثیر عمیق حماسه عاشورا در فرهنگ شیعیان است نمادها به دلیل عینی بودنشان،در ذهنها ماندگار و سبب تداوم آیین و سنت میشوند این پژوهش به روش تحلیلی و توصیفی به بررسی تطبیقی نقشها و فرمهایبه کاررفته در علم و توغ می پردازد هدف این پژوهش دست یافتن به فرهنگ و نمادهای بصری نقشها و فرمهای نمادین به کاررفته در علمو توغ آیین های عاشورایی است که توسط هنرمندان زمان خود جهت معنا بخشیدن به باورها و اعتقادات مردم خلق گردیده اند این پژوهشمیکوشد تا به این پرسش پاسخ دهد که، نقشها و فرم های به کاررفته در علم و توغ آیین عاشورایی دارای چه شباهتها و تفاوتهایی ازحیث کاربرد نمادها و اسطوره ها میباشند حاصل این پژوهش حاکی از آن است که در طول تاریخ ایران، بین هنر و آداب معنوی برگرفتهاز مذهب ارتباط بسیار نزدیکی وجود داشته است بسیاری از نمادها و اسطوره هایی که ریشه در کهن الگوهای ایران باستان دارند، در قالبنقشها و فرمهای علم و توغ نیز از جایگاه ویژهای برخوردارند ازجمله شباهتهای موجود در علم و توغ در آیین عاشورایی میتوان به نقشسرو در مرکز علم که کانون توجه مخاطب قرار دارد و نماد اژدها که در دو سمت توغ مشاهده میشود اشاره کرد اما ازجمله تفاوتهایموجود در علم و توغ آن است که سراسر توغ با کتیبه مزین میشود، درحالیکه در علم علاوه بر کتیبه با نقوش اسلیمی و قطعات عتیقه نیزتزیین میشود از دیگر تفاوتهای این دو عنصر آیین عاشورایی، تفاوت در فرمها و نقشهای به کاررفته در آنان است، به گونه ای که در علممجموعه ای از نمادهای رنگ، انسانی، گیاهی، پرندگان و حیوانی در قالب فرم مشاهده میشود، اما در توغ این تنوع در نقش مشاهده میشودو تنها نماد اژدها به صورت فرم دیده میشود میتوان گفت نمادهای به کاررفته در علم و توغ برگرفته از اعتقادات مذهب شیعه و کهن الگوهایایران باستان میباشند

کلمات کلیدی: علم ، آیینهای عاشورایی ، توغ ، نقشها و فرمهای نمادین ، عزاداری محرم ، تحلیل محتوای تماتیک ، باورها و آداب و رسوم ، آموزش حل مسئله/ عادات مطالعه/ اضطراب یادگیری ، مدح و مرثیه ، شعر مدحی ، آیین‌ها" باورها"جاهلیت و قرآن کریم .