نویسندگان:

سوسن باستانی¹ ، زهره امیدی پور² ، علی رجبلو³ .

¹گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ علوم اجتماعی و اقتصاد، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

²دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

³دانشیار گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

چکیده فارسی: هم‌زمان با رویارویی ایران با مدرنیتۀ غربی و شکل‌گیری تقابلات گفتمانی متأثر از آن، زنان، هویت و شرایط زندگی آن‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین سوژه‌ها مورد توجه قرار گرفت. به دنبال آن، دامنۀ وسیعی از گفتار پیرامون آن‌ها در این گفتمان‌ها شکل گرفت و زنان به یکی از محورهای تنازع تبدیل شدند. مقالۀ حاضر با بررسی گفتارهای شکل‌گرفته حول محور زنان در نوشته‌های دورۀ مشروطه، با بهره‌گیری از روش تحلیل گفتمان انتقادی به واکاوی نحوۀ صورت‌بندی سوژۀ زن مدرن در گفتمان‌های برجستۀ این دوره می‌پردازد. هدف این پژوهش آن است که معنای سوژۀ زن مدرن در هر کدام از گفتمان‌های دوره مشروطه و ایدئولوژی‌های حاکم بر آن‌ها را درک کنیم. همچنین به بررسی جایگاه هر کدام از گفتمان‌ها و احراز موقعیت آن‌ها در گفتمان مسلط بپردازیم. نتایج تحقیق نشان می‌دهد زن مدرنی که در تقابل با سنت شکل گرفت، در گفتمان تجددگرا به‌مثابۀ سوژۀ مطالبه‌گر نقاد، در گفتمان سنتی، به‌مثابۀ زن اروپایی‌مآب و بی‌قید است. گفتمان تلفیقی نیز در میانۀ این تنازع، به برساخت سوژۀ زنی می‌پردازد که به‌مثابۀ زن آگاه شریعت‌مدار و تکلیف‌محور در این کشاکش معنایی شناخته می‌شود. معنای برساختۀ گفتمان تلفیقی به‌دلیل عدم تنازع آشکار با سنت‌های مذهبی جایگاه بهتری به‌دست آورده و توانسته است در ادوار دیگر نیز تداوم یابد.

کلمات کلیدی: گفتمان ، تحلیل‌گفتمان انتقادی ، زن مدرن ، مدرنیته ، زن سنتی .

Discourse Formulation of the Modern Woman Subject in the Discourses of Constitutional Era

English Abstract: Amidst Iran's confrontation with Western modernity and the subsequent discursive conflicts, women's lives, identities, and living conditions came to the forefront as prominent topics of discourse. This resulted in an extensive array of discussions concerning them, thereby transforming women into a subject of tension. This article analyzes the discourses that emerged concerning women in the writings of the Constitutional era. It employs critical discourse analysis to investigate how the modern woman subject was formulated in the most prominent discourses of this era. The objective of this study is to comprehend the ideologies that govern each discourse of the Constitutional era as they pertain to the modern woman subject. Additionally, the position and status of each discourse within the hegemonic discourse are examined. The results suggest that the progressive discourse presents the modern woman as a demanding and critical subject, having been formed in opposition to tradition. Conversely, the traditional discourse depicts her as a liberated and European-like figure. In the midst of these semantic disputes, the integrative discourse constructs the subject of a woman who is acknowledged as a conscientious, Sharia-compliant, and duty-oriented individual. The integrative discourse's construction of meaning, which avoided explicit conflict with religious traditions, attained a more advantageous position and has maintained its existence throughout subsequent eras.