نویسندگان:

جمال محمدی¹ ، سمیرا زارعی² .

¹دانشیار گروه جامعه‌‌شناسی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران. (نویسنده مسئول)

²کارشناسی ارشد گروه جامعه‌‌شناسی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.

چکیده فارسی: پژوهش حاضر باهدف بررسی پدیدارشناسی دلالت‌‌های زنانگی و فهم و تفسیر زنان سرپرست خانوار از زنانگی‌‌، به‌روش پدیدارشناسی ماکس وان مَنِن انجام شد. زنانگی، در رویکرد نظری پژوهش، معادل اجرای بدن‌‌مند نقش‌‌ها، رفتارها و خصایلی است که در شرایط نابرابری جنسیتی، به‌‌شیوه‌‌ای گفتمانی، تولید و به‌‌تدریج مسلط می‌‌شود. در پژوهش حاضر بازنمودهای ادراک زنان سرپرست خانوار از این زنانگی مسلط، در چهار حوزه روابط اجتماعی، فضای کنش، زمان زیسته و بدن زیسته بررسی شد. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه خانواده‌‌های زن‌‌سرپرست شهرستان بهار بود که تعداد 23 نفر از ایشان به‌‌شیوه هدفمند از نوع ملاکی با بیشینه پراکنش، برای ورود به پژوهش انتخاب شدند. داده‌‌ها با استفاده از مصاحبه عمیق فردی تا رسیدن به اشباع نظری در مصاحبه‌ها جمع‌آوری و به‌روش کیفی از نوع ‌تحلیل مضمون تحلیل شد. نتایج پژوهش نشان داد که زنان سرپرست خانوار در حوزه روابط اجتماعی، واقعیت‌‌هایی مثل ایفای نقش‌‌های متعارض، انزوای تدریجی، بیگانگی از خود، چندچهره‌‌گی و تناقض ارتباطی را تجربه می‌‌کنند. همچنین مهم‌‌ترین مؤلفه‌‌های فضای کنشی که در آن زیست می‌کنند عبارتند از: احساس ناامنی، دلزدگی از محیط، بی‌‌اعتمادی به دیگری، سیطره کلیشه‌‌های جنسیتی و تضاد زندگی خصوصی و عمومی. براین‌اساس، تجربه زیسته این زنان از زمان، متضمن عناصری همچون ملال، زمان‌‌پریشی، گسیختگی زمان و گذر کُند زمان است. در چنین وضعیتی آنها بدن خود را در چارچوب مقولاتی مانند بدن به‌‌مثابه ابزار کار، بدن به‌‌مثابه طعمه جنسی، شرم بدنی، بدن‌‌آگاهی وارونه و بدن به‌‌منزله سرمایه، درک و تفسیر می‌‌کنند. بنابراین، می‌‌توان گفت که مؤلفه‌‌های این چهار حوزه در زندگی روزمره زنان سرپرست خانوار پیوندی متقابل با هم دارند که زنان سرپرست خانوار را به‌سوی پذیرش زنانگیِ مسلط سوق می‌‌دهد. زیست متعارض و هویت پرتناقض این زنان در جامعه مردسالار بیش از آنکه باعث شکل‌‌گیری خودآیینی و خودپنداره قوی زنانه در ایشان شود، سبب واپس‌‌روی آنها به‌‌سمت درونی‌‌سازی خصایل و رفتارهایی که به‌‌طور سنتی برچسب زنانه خورده‌‌اند، می‌شود.

کلمات کلیدی: زنان سرپرست خانوار ، تجربه زیسته از زمان ، زیست متعارض ، تناقض ارتباطی ، انزوای تدریجی ، دلالت‌های زنانگی .

The Phenomenology of Femininity Implications among Female-Headed Households

English Abstract: This research was conducted with the purpose of examining the phenomenology of femininity implications and the understanding and interpretation of femininity by female-headed households using Max van Manen's phenomenology method. In the theoretical approach of the research, femininity is equivalent to the embodied performance of roles, behaviors, and characteristics that are produced and gradually mastered in the discursive way in the conditions of gender inequality. In the present research, the representations of the female-headed households' perception of this dominant femininity were reviewed in four areas of social relations, action space, lived time, and lived body. The population included all female-headed families of the city of Bahar, and 23 of them were selected by the judgmental sampling using a criterion with maximum distribution. The data were collected by in-depth individual interviews and thematic interpretation-analysis method until theoretical saturation was reached in the interviews and were analyzed using a qualitative method of thematic analysis. The research results showed that female-headed households experience the realities in the field of social relations such as playing conflicting roles, gradual isolation, alienation, multifacetedness, and communication contradiction. Moreover, the most important components of the action space in which they live are as follows: feeling of insecurity, boredom with the environment, mistrust of others, dominance of gender stereotypes, and conflict between private and public life. Therefore, these women's lived experience of time includes elements such as boredom, loss of time, rupture of time, and slow passage of time. In such a situation, they understand and interpret their body in the framework of categories such as the body as a work tool, the body as a sexual prey, body shame, inverted body consciousness, and the body as capital. Therefore, it can be said that the components of these four areas in the daily life of female-headed households have a mutual link, which leads them to accept dominant femininity. The conflicting life and contradictory identity of these women in the patriarchal society, rather than causing the formation of autonomy and a strong feminine self-concept in them, cause them to return to the internalization of traits and behaviors that are traditionally labeled as feminine.