نویسندگان:

نسرین مظفرثانی آذر¹ ، تورج هاشمی نصرت آبادی² ، فاطمه نعمتی سوگلی تپه³ .

¹کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

²استاد، گروه روانشناسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

³دانشیار، گروه روانشناسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده فارسی: مقدمه: چالش‌های اجتماعی و تحصیلی امروزی اهمیت بررسی عوامل مؤثر بر مسئولیت‌پذیری را افزایش داده است. این پژوهش با هدف تعیین نقش واسطه‌ای ادراک شایستگی در رابطه بین سبک‌های اسنادی و هویت با مسئولیت‌پذیری انجام گرفت. روش: این پژوهش، با توجه به اهداف، از نوع بنیادی و با توجه به شیوه جمع­ آوری داده­ ها از نوع توصیفی- همبستگی و با توجه به زمان، از نوع مقطعی بود. جامعه آماری شامل دانشجویان دانشگاه تبریز در سال تحصیلی 1402-1403 بود که از میان آن‌ها ۳۷۸ نفر به‌صورت تصادفی خوشه‌ای انتخاب شدند. برای جمع‌آوری داده‌ها از مقیاس کنترل درونی و بیرونی راتر (1966)، پرسشنامه سبک هویت برزونسکی (1992)، پرسشنامه ادراک شایستگی هارتر (1982) و پرسشنامه مسئولیت‌پذیری گاف (1986) استفاده شد. داده‌ها با استفاده ازمدل معادلات ساختاری تحلیل شد. یافته‌ها: نتایج نشان داد که سبک اسناد درونی و هویت اطلاعاتی و هنجاری تأثیر مثبت و معناداری بر مسئولیت‌پذیری و ادراک شایستگی داشتند، درحالی‌که سبک اسناد بیرونی و هویت اجتنابی تأثیر منفی و معنادار نشان دادند (0/05>p) همچنین، اثر غیرمستقیم سبک­ اسناد درونی، سبک­های هویت اطلاعاتی و هنجاری بر مسئولیت ­پذیری به واسطه ادراک شایستگی مثبت و معنی­دار است (0/05>p) و اثر غیرمستقیم سبک اسناد بیرونی و سبک هویت اجتنابی بر مسئولیت­پذیری به واسطه ادراک شایستگی منفی و معنادار است (0/05>p) . نتیجه‌گیری: تقویت سبک‌های اسناد درونی و هویت‌های اطلاعاتی و هنجاری با افزایش ادراک شایستگی، مسئولیت‌پذیری را ارتقا می‌دهد، درحالی‌که سبک‌های اسناد بیرونی و هویت اجتنابی این ویژگی را تضعیف می‌کنند. یافته‌ها بر اهمیت عوامل روان‌شناختی در برنامه‌های آموزشی و مشاوره‌ای تأکید دارند.

کلمات کلیدی: سبکهای هویت ، سبکهای اسنادی ، مسئولیت‌پذیری ، ادراک شایستگی .

The relationships between attributional styles and identity with responsibility through mediating role of competence perception

English Abstract: Introduction: In light of increasing social and academic challenges in modern societies, understanding the factors that influence responsibility has become crucial. This study aimed to explore the mediating role of competence perception in the relationships between attributional styles, identity, and responsibility.  Method: This fundamental study adopted a descriptive-correlational design and was conducted cross-sectionally. The statistical population consisted of students from the University of Tabriz during the 2022–2023 academic year. A sample of 378 participants was selected using random cluster sampling. Data were collected using the Rotter Internal-External Locus of Control Scale (1966), the Berzonsky Identity Style Inventory (1992), the Harter Perceived Competence Scale (1982), and the Gough Responsibility Scale (1986). Structural equation modeling (SEM) was used for data analysis.  Results: The results indicated that internal attribution styles, as well as informational and normative identity styles, had a significant positive influence on both responsibility and competence perception. In contrast, external attribution styles and avoidant identity styles negatively and significantly affected these variables (p < 0.05). Furthermore, the indirect effects of internal attribution styles and informational and normative identity styles on responsibility, mediated by competence perception, were positive and significant (p < 0.05). Conversely, the indirect effects of external attribution styles and avoidant identity styles on responsibility, mediated by competence perception, were negative and significant (p < 0.05).  Conclusion: The findings suggest that fostering internal attribution styles and informational and normative identity styles, along with enhancing competence perception, can promote responsibility. On the other hand, external attribution styles and avoidant identity styles may hinder this trait. These results underscore the importance of psychological factors in designing educational and counseling programs aimed at cultivating responsibility.