نویسندگان:

اباذر افشار¹ ، الهام روحی² ، آرزو ملکشاه³ .

¹استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی دانشگاه حضرت معصومه (س)، قم، ایران (نویسنده‌مسئول)

²دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³استادیار گروه حقوق، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران؛

چکیده فارسی: خسارات معنوی در روابط بین اعضای خانواده، به‌واسطه لطمه‌ روحی ناشی از گفتار و رفتاری است که حیثیت، آبرو، ارزش‌ها و عقاید و دیگر سرمایه‌های معنوی فرد را نشانه می‌رود و لطمه‌ جسمی به‌صورت به درد و رنج روحی بروز می‌یابد. مسئله اصلی پژوهش، مواجهه کارآمد با این قسم خسارات در مقام پیشگیری و جبران در ساحت مسئولیت مدنی و شناسایی مبانی و مصادیق در رویکردها و خلأهای کنونی در نظام حقوقی اسلام و کامن‌لا است. با این هدف، مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، در پی تحلیل مبانی و مصادیق خسارات معنوی ناشی از لطمه به کیفیت زندگی اعضای خانواده از دیدگاه حقوق اسلام و کامن‌لا می‌باشد. طبق یافته‌های پژوهش با ملاحظه پشتوانه قواعد فقهی -لاضرر و نفی عسر و حرج- می‌توان موارد مطالبه جبران خسارت معنوی ناشی از لطمه به کیفیت زندگی اعضای خانواده را توسعه داد. درنتیجه می‌توان مصادیقی همچون ورود خسارت معنوی به‌واسطه برهم ‌زدن نامزدی و عقد ازدواج، ایراد زیان معنوی از سوی هریک از زوجین نسبت به دیگری و نیز والدین در قبال فرزندان و خسارات معنوی وارده به اعضای خانواده ناشی از لطمه به دیگر عضو خانواده، مورد شناسایی قرار داد و حسب مورد، ضمانت‌های اجرایی متعددی چون جبران مستقیم تکلیف، جبران مالی، سلب حضانت و لغو سرپرستی، اعطای اختیار طلاق، حق انتخاب مسکن مستقل، معافیت از پرداخت نفقه و قرار گرفتن تحت نظارت و نگهداری در نظر گرفت.

کلمات کلیدی: کیفیت زندگی ، مسئولیت مدنی ، خسارت معنوی ، حمایت از خانواده ، اعضای خانواده ، لطمه .

The Feasibility of Compensating the Emotional Distress Arising from Harm to the Family Members’ the Quality of Life: Perspectives of Islamic Law and Common Law

English Abstract: The emotional distress within family relationships arises from emotional harm caused by speech or behavior that targets an individual’s dignity, reputation, values, beliefs, or other moral assets. These damages manifest physically as emotional pain and suffering. Objective: This study addresses these damages effectively in terms of prevention and reparation within the domain of civil liability, identifying their foundations and instances, and analyzing existing gaps in the legal system of Islam and Common Law. Method: Using a descriptive-analytical method, this paper seeks to examine the bases and instances of emotional damages resulting from harm to the family members’ the quality of life from the perspective of Islamic Law and Common Law. Findings: The findings indicate, by considering the foundational jurisprudential principles—such as the principle of La Ḍarar (no-harm) and (Nafy-e Osr-o Haraj) elimination of hardship—it is possible to expand claims for compensating non-material damages arising from harm to the quality of life within families. Conclusion: Various instances can be identified, including emotional damages caused by breaking an engagement or marital contract, emotional harm inflicted by either spouse on the other, parental emotional damage to children, or harm to one family member resulting from injury to another. Depending on the case, multiple remedies can be applied, including direct obligation reparation, financial compensation, revocation of custody or guardianship, granting the authority to divorce, the right to independent housing, exemption from alimony obligations, or supervision and care orders.