نویسندگان:

محسن رفعت¹ ، زهره کاشانی² ، زهرا دولتی³ .

¹دانشیار و عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه حضرت معصومه (س)، قم، ایران

²دانشجوی کارشناسی‌ارشد علوم حدیث گرایش نهج‌البلاغه، دانشگاه حضرت معصومه (س)، قم، ایران

³دانشجوی کارشناسی‌ارشد علوم حدیث گرایش نهج‌البلاغه، دانشگاه حضرت معصومه (س)، قم، ایران

چکیده فارسی: آموزه‌های قرآن به‌ همراه احادیث اهل‌بیت ((ع))، دو رکن اساسی و مهم دین اسلام را تشکیل می‌دهند. قرآن، کلام پروردگار و مصون از هرگونه تحریف است، اما روایات بر اثر عوامل مختلف، دستخوش تغییراتی شده‌اند که این امر، ضرورت ارزیابی و پالایش آنها را دوچندان می‌نماید. مسئله اصلی پژوهش حاضر، بررسی حدیث «عُقُولُ النِّسَاءِ فِی جَمَالِهِنَّ وَ جَمَالُ الرِّجَالِ فِی عُقُولِهِمْ» به‌عنوان سخنی منقول از امام علی(ع) در جوامع روایی است که خِرد زن را وابسته به‌ زیبایی وی و زیبایی مرد را در گرو خِرد او معرفی نموده ­است. تبیین چرایی و علت این تقابل و نیز پیامد برداشت‌های ناصحیحی که ممکن‌ است از روایت فوق صورت پذیرد، بر اهمیت بررسی و اعتبارسنجی آن می­افزاید. نوشتار پیش‌ رو به ‌روش توصیفی- تحلیلی و با هدف پرده‌برداری از مراد اصلی گوینده‌ کلام نگارش یافته است. یافته­های پژوهش نشان می‌دهد سند این روایت، به ­دلیل حضور راوی مجهول، ضعیف و همچنین به ­دلیل وجود طریقی واحد در نقل آن (تفرّد) غیرقابل‌اعتماد‌ ‌است. محتوای روایت نیز می‌تواند اشاره به ‌طرز فکری از نگاه عموم مردم؛ یا تفاوت‌های طبیعی در خلقت زن و مرد و تمایلات هر کدام؛ و یا غلبه‌ خارجی در صدر اسلام به­ دلیل کم‌توجهی به ‌امر تعلیم­وتربیت زنان داشته ­باشد. همچنین باید گفت تفاوت ادراکی زن و مرد در عقل «نظری» است (نه عقل «عملی») که تاثیری بر سعادت یا کمالات انسانی نخواهد داشت؛ و واژه‌ جمال نیز به‌ طور مطلق بر هرگونه زیبایی ظاهری و باطنی (نه فقط «زیبارویی») دلالت دارد. نتیجه آنکه، سخن امام(ع) در مقام ارزش‌گذاری یکی بر دیگری نیست؛ بلکه درصدد گزارش از یک واقعیت تکوینی‌‌ در کیفیت خلقت زن و مرد بوده و ناظر به‌ حالات طبیعیِ انسانی بیان شده ­است.

کلمات کلیدی: زیبایی ، خرد ، بررسی فقه الحدیثی ، عقل و جمال زن ، عقل و جمال مرد .

A Gendered Approach to the Status of “Reason” and “Beauty” in the Words of Imam Ali (ʿa.)

English Abstract: The Quran's teachings and the hadiths of the Ahl al-Bayt (ʿa.) constitute two fundamental pillars of Islam. While the Quran is the divine word, preserved from any distortion, hadith narrations have been subject to various changes over time, necessitating their critical evaluation and authentication. Objective: This study examines the hadith "The intellect of a woman lies in her beauty, and the beauty of a man lies in his intellect", attributed to Imam Ali (ʿa.) in hadith compilations. This narration appears to link a woman’s intellect to his physical beauty while associating a man’s beauty with his intellect. The primary objectives of this study are to explore the reasoning behind this juxtaposition and to assess the potential for misinterpretation, thereby highlighting the importance of its critical analysis and authentication. Method: This study employs a descriptive-analytical approach to uncover the original intent of the statement. Finding: The findings indicate that the chain of transmission (isnād) of this hadith is weak due to the presence of an unknown narrator and its sole transmission through a single chain (tafarrud), rendering it unreliable. The content of the narration may reflect either a prevalent societal perspective, natural differences between men and women in terms of inclinations and tendencies, or the historical context of early Islam, where women’s education was largely neglected. Furthermore, the study clarifies that cognitive differences between men and women pertain to "theoretical intellect" rather than "practical intellect", meaning they do not influence one's spiritual perfection or ultimate happiness. Additionally, the term "beauty" (jamāl) in this hadith encompasses both inner and outer beauty, rather than merely physical attractiveness. Conclusion: Ultimately, the study concludes that the Imam’s statement is not intended to prioritize one over the other in terms of value; instead, it seeks to describe a takwīnī (ontological) reality concerning the nature of the creation of men and women, articulated in reference to inherent human dispositions.