نویسندگان:
شهرام واحدی1 ، امیر یکانی زاد2 ، سیده شکوفه میرباقری3 .1استاد، گروه علوم تربیتی، دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تبریز ،تبریز، ایران.
2دانشجوی دکتری روان شناسی تربیتی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.
3کارشناسی ارشد روان شناسی تربیتی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.
چکیده فارسی:
مقدمه: در جوامع امروزی، تفاوت‌های فردی در میان دانش‌آموزان تیزهوش و عادی به موضوعی مهم در زمینه‌های آموزشی و روانشناختی تبدیل شده است. پژوهش حاضر با هدف مقایسه ارضای نیازهای بنیادین روانشناختی، سازگاری اجتماعی و کیفیت دوستی در دانش‌آموزان تیزهوش و عادی انجام شد.
روش: روش پژوهش، توصیفی و از نوع علی – مقایسه‌ای بود. جامعه آماری شامل تمامی دانش‌آموزان پسر دوره دوم متوسطه شهر خوی در سال تحصیلی 1403- 1402 به تعداد 5936 دانش‌آموز بود که از این تعداد 5543 نفر دانش‌آموز عادی و 393 نفر دانش‌آموز تیزهوش می‌باشد. تعداد نمونه آماری پژوهش با استفاده از فرمول کوکران برای دانش آموزان عادی 360 نفر با روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای چند مرحله‌ای و برای دانش آموزان تیزهوش 195 نفر با روش نمونه‌گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزار جمع‌آوری داده‌ها پرسشنامه نیازهای بنیادین روانشناختی (لی گاردیا و همکاران، 2000)، پرسشنامه کیفیت دوستی (حجازی و ظهره وند، 1380) و پرسشنامه سازگاری فردی – اجتماعی کالیفرنیا (کلارک و همکاران، 1953) بود. داده‌ها با استفاده از تحلیل واریانس چند متغیری تحلیل شدند.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که بین میانگین ارضای نیازهای بنیادین روانشناختی، سازگاری اجتماعی و کیفیت دوستی دانش‌آموزان تیزهوش و دانش‌آموزان عادی تفاوت معناداری وجود دارد (001/0P<). به این صورت که نمرات ارضای نیازهای بنیادین روانشناختی، سازگاری اجتماعی و کیفیت دوستی دانش‌آموزان تیزهوش بیشتر از دانش‌آموزان عادی بود.
نتیجه‌گیری: یافته‌های این پژوهش لزوم توجه به ارضای نیازهای بنیادین روانشناختی، سازگاری اجتماعی و کیفیت دوستی دانش‌آموزان را از طرف خانواده، برنامـه‌ریزان آمـوزش و پرورش، روان شناسان و مشاوران مدرسه و معلمان مورد تأکید قرار می‌دهد.
Comparison of the Satisfaction of Basic Psychological Needs, Social Adjustment, and Friendship Quality in Gifted and Normal Students
English Abstract: Introduction: In modern societies, the distinct differences between gifted and typical students have emerged as a critical focus within education and psychology. This study seeks to compare the satisfaction of basic psychological needs, social adjustment, and friendship quality among gifted and normal students. Method: This study employed a descriptive, causal-comparative design. The target population consisted of all male high school students in their second cycle in Khoy city during the 2023–2024 academic year, totaling 5,936 students (5,543 normal and 393 gifted). Using Cochran’s formula, a sample of 360 normal students was determined and selected via multistage random cluster sampling, while 195 gifted students were chosen through simple random sampling. Data were collected using the Basic Psychological Needs Questionnaire (La Guardia et al., 2000), the Friendship Quality Questionnaire (Hijazi & Zohrevand, 2006), and the California Personal-Social Adjustment Questionnaire (Clark et al., 1953). Multivariate analysis of variance (MANOVA) was used to analyze the data. Results: The findings revealed a statistically significant difference in the mean scores for satisfaction of basic psychological needs, social adjustment, and friendship quality between gifted and normal students (P < 0.001). Specifically, gifted students consistently demonstrated higher levels of satisfaction with basic psychological needs, better social adjustment, and superior friendship quality compared to their normal counterparts. Conclusion: These results highlight the importance of addressing the basic psychological needs, social adjustment, and friendship quality of gifted students. Families, educators, school psychologists, counselors, and teachers are urged to prioritize these areas to support the well-being and development of gifted learners.