نویسندگان:

¹استادیار گروه روانشناسی تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

²دکتری سنجش و اندازه گیری، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

چکیده فارسی: در چند دهة اخیر، به‌منظور سنجش عملکرد دانش‌آموزان، سنجش‌شناختی تشخیصی در میان پژوهشگران آموزشی محبوبیت فراوانی پیدا کرده، اما کاربرد آن با انتقادهایی مواجه شده است. با توجه به گرایش پژوهشگران ایرانی به این نوع سنجش، مطالعة حاضر با هدف مرور نقادانه پژوهش‌های ایرانی در این حوزه، به‌منظور تحلیل مباحث مربوط به بخش روش آن‌ها انجام شده است. برای این منظور، جست‌وجویی جامع در بانک‌های اطلاعاتی شامل ایرانداک، پایگاه داده‌های علمی جهاد دانشگاهی، گوگل اسکالر، اسکوپوس، نور، مگ‌ایران و موتور جست‌وجوی علم‌نت و با استفاده کلمات کلیدی «سنجش‌شناختی تشخیصی»، «مدل شناختی تشخیصی»، «مدل طبقه‌بندی تشخیصی» و «تحلیل تشخیصی» صورت گرفت و 23 پژوهش شناسایی شدند. با توجه به ملاک‌های ورود و خروج مطالعات، 20 پژوهش در بازة زمانی 1399-1393 انتخاب شدند. در گام بعدی، این پژوهش‌ها را پژوهشگران مطالعه به‌طور مستقل و با استفاده از نشانگرهای دستورالعمل توصیه‌شده از سوی سسومز و هنسون (2018) ارزیابی کردند. نشانگرها شامل تمرکز موضوعی پژوهش‌ها، تعداد صلاحیت‌ها، سازة مورد اندازه‌گیری، ساختار سؤال‌های آزمون‌ها، ماتریس کیو، نوع مدل آماری، برازش مدل، برازش سؤال، نوع سؤال، حجم نمونه، شواهد پایایی و روایی، توصیف صلاحیت‌ها (طبقه‌های پنهان، هم‌بستگی بین صلاحیت‌ها، نیم‌رخ صلاحیت) و کاربست یافته‌ها بود. یافته‌ها حاکی از واردبودن برخی انتقادها مانند برقرارنبودن مفروضات از قبیل هم‌پوشانی بالای صلاحیت‌های شناختی، نبود شواهد پایایی و روایی کافی، ارائه‌نکردن نیم‌رخ صلاحیت‌ها و بازخورد به ذی‌نفعان در بیشتر مطالعات بود. درمجموع رهنمودهایی برای بهبود کیفیت کاربرد این مدل‌ها ارائه شده است.

Cognitive Diagnostic Assessment: Critical Review of Iranian Studies

English Abstract: Over the past decade, cognitive diagnostics has been favored by educational researchers as an approach to assessing student achievement, but the use of DCMs has been criticized. Due to the tendency of Iranian researchers towards this type of assessment, this study was conducted with the aim of critically reviewing Iranian research in this field in order to analyze its methodology. For this purpose, the main relevant Iranian databases including SID, Google Scholar, Scopus, Noormags, Magiran, and Elmnet were searched, and 32 studies were considered. Considering the criteria for inclusion and exclusion of studies, 20 studies in this field that were conducted between 2015 and 2020 were selected. In the next step, the selected studies were critically reviewed independently by the researchers using the indicators recommended by Sessoms & Henson (2018). The indicators included the thematic focus of the research, the number of competencies, the constructs measured, the structure of the test items, the Q matrix, the statistical model type, the model fit, the item fit, the question type, the sample size, the evidence of reliability and validity, the description of the competencies (latent categories, the correlation between competencies, the competency profile), and the application of the results.The results showed that a large number of the research conducted did not provide empirical support for general assumptions such as correlation between attributes, did not provide sufficient evidence for reliability and validity, did not report on the competency profile, and did not provide feedback to stakeholders. We provide some guidelines to improve the quality of such models.