نویسندگان:
سید میثم موسوی1 ، علی فتحی2 .1گروه قران پژوهی،پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران
2دانشیار گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
چکیده فارسی: حکمت یکی از مفاهیم کلیدی و محوری در فرهنگ اسلامی است که در لسان قرآن ستوده شده است. نخستین گام برای گسترش و تثبیت این مفهوم ارزشی در سطوح فردی و اجتماعی، ارائه تعریفی کاربردی از معنا و مفهوم حکمت و سازههایی معنایی آن است. با اینکه پژوهش‌هایی دربارۀ مفهوم‌شناسی حکمت در منابع اسلامی انجام شده است اما همچنان نیاز به ارائۀ مدلی کاربردی برای فهم بهتر این مفهوم و پیوند آن با دیگر مفاهیم همسو احساس می‌شود. این پژوهش به منظور پاسخگویی به این نیاز طراحی شده و هدف آن تدوین یک مدل مفهومی برای حکمت بر پایۀ منابع اسلامی است. برای این منظور، نخست سازهها و مؤلفه‌های مفهوم حکمت با بررسی منابع اسلامی استخراج، سپس با تحلیل روابط میان این مؤلفه‌ها، الگوی نهایی حکمت ارائه شد که افزون بر شناسایی مؤلفه‌ها، به روابط بین آن‌ها نیز اشاره دارد. در تدوین الگوی مفهومی حکمت، از روش معناشناسی واژگانی ساخت‌گرا، با تمرکز بر نظریۀ حوزۀ واژگانی و تحلیل مؤلفه‌ای، استفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان داد که این الگو بر اساس منابع اسلامی دربردارندۀ سه دستۀ مؤلفۀ اصلی است: مؤلفۀ شناختی، مؤلفۀ عاطفی ـ هیجانی و مؤلفۀ عملکردی، که هر یک دارای زیرمؤلفه‌هایی هستند و در ارتباط متقابل با یکدیگر، یک الگوی فرایندی را تشکیل می‌دهند.
The Conceptual Model of Ḥikmah (Wisdom) Through the Lens of Islamic Sources
English Abstract: Wisdom (Hikmah) is one of the key concepts in Islamic culture, praised in the language of the Quran. To expand and solidify this valuable concept at both individual and societal levels, the first step is to provide a practical definition of wisdom and its components. Although some studies have explored the conceptualization of wisdom in Islamic sources, there remains a need for a functional model to better understand this concept and its relationship with other ethical principles. This research is designed to address this need, aiming to develop a conceptual model of wisdom based on Islamic sources. To achieve this, the components of wisdom were first extracted by examining Islamic texts, and then, by analyzing the relationships between these components, the final model of wisdom was developed—one that not only identifies the components but also explains their interconnections. In constructing the conceptual model of wisdom, the study employed structural lexical semantics, focusing on the theory of semantic fields and componential analysis. The findings revealed that the conceptual model of wisdom, based on Islamic sources, consists of three main categories of components: cognitive, emotional-affective, and behavioral-functional, each containing subcomponents. These elements interact dynamically, forming a process-based model of wisdom.