نویسندگان:

¹استادیار علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

²استادیار علوم سیاسی، دانشگاه جامی، هرات، افغانستان

چکیده فارسی: هدف این پژوهش بررسی سازوکارهای ایدئولوژیک و تأثیر آن بر سیاست‌های آموزشی افغانستان در صد سال اخیر است. گرچه تأثیرپذیری سیاست‌های آموزشی از ایدئولوژی‌های حاکم امری معمول است، اما در افغانستان این روند دستخوش دگرگونی‌های گوناگون بوده است. پرسش اصلی این پژوهش آن است که سازوکارهای ایدئولوژیک و تأثیر آن‌ها بر سیاست‌های آموزشی افغانستان طی یک سده اخیر چگونه بوده است؟ فرضیه نویسندگان بر این اساس استوار است که ایدئولوژی‌های حاکم، نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری و جهت‌گیری سیاست‌های آموزشی داشته‌اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که سیاست آموزشی افغانستان در یک قرن اخیر تحت تأثیر چهار نوع سازوکار ایدئولوژیک قرار داشته است. در دوره حکومت امان‌الله خان تا پایان زمامداری محمدداوود خان، سیاست‌های آموزشی عمدتاً در راستای تقویت حاکمیت فردی و خانوادگی تنظیم شده بود. در دوران حکومت کمونیستی، نظام آموزشی به‌شدت تحت تأثیر ایدئولوژی انقلابی و کمونیستی قرار گرفت. با روی‌کارآمدن مجاهدین و طالبان، سیاست آموزشی و برنامه‌های درسی بر مبنای آموزه‌های دینی با خوانشی مذهبی تدوین شد. سرانجام، در دوره جمهوری اسلامی افغانستان پس از سال ۲۰۰۱، برنامه‌های آموزشی و محتوای درسی در جهت نهادینه‌سازی ارزش‌های لیبرال‌دموکراسی شکل گرفت.

Ideological Underpinnings and Their Effects on Educational Policies in Afghanistan: A Century-Long Perspective

English Abstract: This study examines how ideological frameworks have shaped Afghanistan’s educational policies over the past century. The influence of ruling ideologies on education is common, but in Afghanistan, this process has undergone significant transformations. The primary research question explores the ideological mechanisms and their effects on educational policies. We hypothesize that dominant ideologies played a decisive role in shaping these policies. Findings indicate that four distinct ideological mechanisms have influenced educational policies: secular nationalism under Amanullah Khan, communist ideologies during Soviet rule, religious orthodoxy under the Taliban, and liberal democracy post-2001. Each era reflects broader struggles over national identity and state legitimacy, with education serving as a battleground for competing ideologies.