نویسندگان:

خسرو باقری¹ ، نرگس سادات سجادیه² ، محمد خدایاری فرد³ ، آزاد محمدی⁴ ، عبدالرحیم گواهی⁵ ، سعید اکبری زرادخانه⁶ .

¹استاد/دانشگاه تهران

²استادیار فلسفه تعلیم‌وتربیت دانشگاه تهران، ایران

³استاد/ دانشگاه تهران

⁴دانشگاه تهران

⁵استاد/مرکز پژوهش ادیان جهان/ تهران

⁶استادیار/ دانشگاه شهید بهشتی

چکیده فارسی: رابطه عقل و دین، موضوعی بحث‌برانگیز در عرصه همه ادیان بوده و نتایج آن نه‌تنها در حوزه اندیشه بلکه در ساحت حیات جمعی بشر نیز خطیر بوده است. در این مقاله، رابطه عقل و دین در نگرش اسلامی موردبحث قرارگرفته است. دو رویکرد عمده در این زمینه، تحت عناوین عقل‌گرایی حداکثری و عقل‌گرایی حداقلی (ایمان­گرایی)، موردبررسی و نقد قرارگرفته‌اند. پس از نقد و بررسی انواع رابطه عقل و دین، رابطه وحدت اندراجی میان عقل و دین موردحمایت قرارگرفته است. در این رابطه، دین ذیل عقل مندرج می‌شود، به‌طوری‌که رابطه کل و جزء میان آن‌ها برقرار است. بر این اساس، هر بخشی از دین، به‌صورت بالفعل یا بالقوه، عقل پذیر است. بر این نکته استدلال کرده­ایم که دایره عقل وسیع‌تر از دین است. در بخش پایانی، الهام بخشی­هایی که رویکرد موردپذیرش مقاله (رویکرد اندراجی) برای تربیت‌دینی در پی دارد مورد بحث و بررسی قرارگرفته است که ازجمله می­توان به رهنمودهایی نظیر تبیین عقلانی آموزه‌های دینی؛ توجه دادن متربی به حدود عقل؛ رواشمردن تعلیق­های معرفتی و عملی موقت؛ تقویت فضای گفتگو و پرسش­گری اشاره کرد.

کلمات کلیدی: تربیت دینی ، عقل‌گرایی حداکثری ، عقل‌گرایی حداقلی ، وحدت اندراجی .

Subsuming Unity of Reason and Religion and its Heuristics for Religious Education

English Abstract: The relationship between religion and rationality has been a controversial issue. Its implications are not limited to the realm of ideas but have extended to the social and political aspects. In this article, the relation between religion and reason has been examined inspired by the Islamic views. Two approaches have been considered: maximal rationalism and minimal rationalism (fideism). These two extreme views have been criticized for paving the path for examining religion, rationality, and relationships. This article consists of a subsumptive unity in which religion and reason are taken in a whole-part relationship. Accordingly, each part of religion is either in principle or in practice reasonable. We have argued that rationality is more expansive and encompasses religion. Finally, the implications of this view for religious education are explored. These include reasonable explanations of religious teachings, drawing pupils’ attention to the boundaries of reason, tolerating temporary cognitive and practical suspension of judgments, highlighting dialogue, and fostering critical questions.