نویسندگان:

¹استادیار گروه روان‌شناسی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی. شیراز. ایران.

چکیده فارسی: هدف این پژوهش، معرفت‌شناسی از دیدگاه امام علیه­السلام باتأکیدبر دلالت‌های تربیتی آن، درقالب مراتب، منابع، ابزار، موانع و پیامدهای معرفت همچنین شرایط علی و واسطه‌ای و راهبردهای کسب معرفت از دیدگاه امام علی(ع) و تبیین دلالت‌های تربیتی آن است. درراستای دستیابی به این هدف، هشت سؤال طراحی شد. روش این پژوهش، روش نظریه‌پردازی داده‌بنیاد و مواد و محتوای این تحقیق کتاب­های ارزشمند نهج‌البلاغه، غررالحکم و سایر منابع روایی شیعه دربردارنده سخنان آن حضرت بود. نتایج و یافته­های پژوهش نشان داد که شرط علی کسب معرفت «هدایت الهی»؛ شرط میانجی آن «تقوای الهی»؛ مراتب معرفت شامل: «شک، ظن و یقین»؛ منابع معرفت شامل «وحی و الهام، عقل، قلب، فطرت، آیات آفاقی (طبیعت) آیات انفسی (انسان) و تاریخ» و ابزار معرفت شامل: «تدبر در قرآن، خردورزی (تعقل/ تفکر)، حس، کشف و شهود، عبرت‌گیری و تأسی به سیره اهل‌بیت» است. همچنین موانع معرفت شامل: «پیروی از هواى نفس، دنیاپرستی، محبت غیر خدا، شهوت‌پرستی، آرزوهای طولانی، اطاعت از فاسقان و هم‌نشینی با آنان، مزاح و شوخی بیجا و بیش‌ازحد، عجب و خودپسندی، فتنه، طمع، فقر، وسوسه‌هاى شیطانی، خشم و غضب، جدل، به‌کارنبستن علم، غرور، کوته‌بینی و شبهه» و پیامدهای معرفت شامل: «تمیز حق از باطل، برخورداری از اجر شهید، کسب ایمان، حفظ دین، زهد، کسب فضیلت، کسب بصیرت، کسب معنویت، حکمت، آگاهی به زمان خویش، خداشناسی و آمرزش» و راهبردهای توسعه معرفت شامل: «اخلاص، ایثار، سیر درآیات آفاقی (طبیعت) و آیات انفسی (خودشناسى)، ذکر و یاد خدا، تزکیه نفس و تجربه» است. نتایج و یافته­های پژوهش نشان داد که دلالت‌های تربیتی مناسب معرفت‌شناسی از دیدگاه امام علی(ع) در بعد اهداف تربیت شامل «قرب الهی» به‌عنوان هدف آرمانی، چهار هدف کلی و تعدادی اهداف فرعی همچنین روش‌ها و موضوعات تربیتی مناسب با آن بود.

Epistemology from Imam Ali's Point of View, Emphasizing on Educational Implications

English Abstract: The purpose of this study is to investigate epistemology from Imam Ali's (AS) point of view, with an emphasis on its educational implications in terms of levels, resources, instruments, obstacles and consequences of knowledge. It also aims at identifying the causal and intermediate provisions and strategies for acquiring knowledge from Imam Ali's (AS) point of view and explaining its educational implications. To achieve these goals, eight questions were raised. This research follows grounded theory method and its content is derived from the gracious books of Nahj al-Balaghah, Ghurar al-Hekam, and other Shiite narrative sources containing the sayings of Imam Ali (AS). The results of the research demonstrated that the causal provision for obtaining knowledge is "divine guidance", and its mediating provision is "divine piety". The levels of knowledge include "doubt, suspicion and certainty"; sources of knowledge contain "revelation and inspiration, reason, the heart, Fitrah, verses of nature, verses of the soul, (human being) and history". The instruments for acquiring knowledge include: "contemplation in the Holy Qur'an, wisdom (reasoning / thinking), sense, discovery and intuition, and taking lessons from the lives of the Ahl al-Bayt (AS). Furthermore, barriers to knowledge include: "following the temptations of the soul, worldliness, non-divine love, lust, longing, obedience to the wicked things and associating with them, excessive improper jokes, egoism and selfishness, sedition, greed, poverty, evil temptations, anger, controversy, neglecting knowledge, pride, short-sightedness and doubt". The consequences of knowledge include: distinction between righteousness and void, possession of the advantage of Shahid, acquiring faith, maintaining faith, piety,