نویسندگان:

ایمان عباسی¹ .

¹کارشناس ارشد روان شناسی بالینی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات فارس.

چکیده فارسی: «عرفان اسلامی» یکی از منابع غنی در فرهنگ اسلامی−ایرانی است که با رجوع به آن، می‏توان دلالت‌های ارزشمندی برای تعلیم و ‏تربیت اسلامی، بازشناسی نمود. یکی از این دلالت‌ها، «شاگردپروری» است. بسیاری از عرفای مسلمان، ضمن اهتمام به سیر و سلوک عرفانی، به پرورش شاگرد نیز التفات ویژه‌ای داشته‏اند. در این راستا، پژوهش حاضر به مطالعه احوال، اقوال و منش شاگردپروری سه عارف مشهور یعنی جنید بغدادی، بایزید بسطامی و نجم‌الدین کبری پرداخته و با بهره‌گیری از روش تحلیل مضمون، بیست و ‏چهار مؤلفۀ شاگردپروری را بازشناسی نموده است. در گام بعدی، مؤلفه‏های اولیه (خرده مضمون‌ها) در قالب دو مضمون سازمان‌دهنده (منش فردی و منش میان‌فردی) دسته‏بندی شدند و در نهایت همۀ آنها در ذیل مضمون فراگیر «منش شاگردپروری» قرار گرفتند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که از میان مضمون‌های استنتاج شده، شش مضمون «عبودیت و بندگی خداوند، حسن خلق، تخصص و تبحر علمی، کلام نافذ و تأثیرگذار، مجاهدت در کسب علم و حفظ حرمت و شخصیت شاگردان» از بیشترین فراوانی برخوردار بوده و از مهم‌ترین ویژگی‌های معلم شاگردپرور محسوب می‏شوند. تدوین شبکه مضامین، چارچوب مفهومی از رابطه مضمون‌های شاگردپروری و الگوی «معلم شاگردپرور» از دیگر یافته‏های ‌این پژوهش به شمار می‏آید.

کلمات کلیدی: عرفان اسلامی ، شاگردپروری ، منش معلمی ، جنید بغدادی ، بایزید بسطامی ، نجم‌الدین کبری .

Recognizing the Components of “Disciple-educating” in Islamic Mysticism with Emphasis on the Teacher Character of Jonaid Baghdadi, Bayazid Bastami and Najmoddin Kobra

English Abstract: "Islamic mysticism" is one of the rich sources in Islamic-Iranian culture, which can be used to identify valuable implications for Islamic education. One of these implications is "disciple-educating". Many Muslim mystics have paid special attention to nurturing the disciples while paying attention to mystical conducts. In this regard, the present study has examined the circumstances, sayings and character and conducts of three famous mystics, namely Jonaid Baghdadi, Bayazid Bastami and Najmoddin Kobra; and by using the method of thematic analysis, has recognized the twenty-four components of disciple-educating. In the next step, the initial components (sub-themes) were categorized into two organizing themes (individual character and interpersonal character), and finally all of them were included in the comprehensive theme of “disciple-educating manner". The findings of this study show that among the themes extracted, the six themes of "worship and servitude to God, good character, expertise and scientific proficiency, penetrating and effective speech, struggle in acquiring knowledge, and preserving the dignity and personality of disciples" have had the highest frequency and are among the most important characteristics of a disciple-educating teacher. The development of a thematic network and a conceptual framework for the relationship among themes of disciple-educating, and the “disciple-educating model” are among other findings of this study.