نویسندگان:
مینا زارعی درمیان1 .1کارشناس ارشد مدیریت مالی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بیرجند، بیرجند، ایران
چکیده فارسی:
نوشتار حاضر به تحقیقی در بارۀ تاریخ تأسیس حوزۀ علمیّۀ قم نشسته است و در این راستا با استناد به منابع تاریخی، به تحلیل زمینه‌ها و عوامل پیدایش آن پرداخته است. آنگاه وضعیّت این حوزه را از نظر فرهنگی، علمی و آموزشی در دو قرن پس از تشکیل به تصویر می‌کشد. این تحقیق، بنیادی و از نوع توصیفی ـ تحلیلی به شیوۀ کتابخانه‌ای می‌باشد. از این‌رو برای جمع‌آوری اطلاعات از روش یادداشت‌برداری (فیش‌برداری) استفاده می‌شود. پس از طبقه‌بندی اطلاعات گردآوری شده، با استفاده از روش تحلیل محتوا به نتیجه‌گیری و تدوین می‌پردازیم.
یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که حوزۀ علمیّۀ قم به عنوان نهاد تعلیم و تربیت دینی در پایان سدۀ دوم و یا در ابتدای سدۀ سوّم هجری، در عصر حضور امامین رضا و جواد (علیهما السلام) شکل گرفته است. این حوزۀ مقدّس با قدمتی به طول هزار و دویست و اندی سال، دارای پیشینه‌ای طولانی‌تر از پیشینه حوزۀ شریف نجف است.
محدّثان و دانشمندان اشعری در ایجاد زمینۀ تشکیل و در برپایی حوزه در قم نقش اساسی داشته‌اند. آنان پس از سعی در توسعه شهر و وضعیّت اقتصادی آن و به دنبال استقلال سیاسی بخشیدن به شهر قم، با فراخواندن سایر اشعریّان، شیعیان و سادات، و تثبیت دین اسلام و مذهب تشیّع در آن، زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی لازم را برای حضور و اجتماع دانشمندان و محدّثان شیعی در این شهر فراهم آوردند. در چنین شرایطی محدّثان و صحابی امامان معصوم (علیهم السلام) که غالباً از خاندان اشعری هم بودند با تشکیل جلسات علمی و دینی، حوزۀ علمیّۀ قم را برپا نمودند. بنابر شواهد تاریخی، می‌توان از محمّد بن عیسى اشعری و پسرش احمد به عنوان اوّلین رؤسای حوزۀ علمیّۀ قم نام برد. حوزۀ قم در زمان شکل‌گیری خود بسیار فعّال و پر رونق بوده است، به‌گونه‌ای که با قاطعیّت می‌توان این مرحله از حیات آن را یکی از شکوفاترین دوران آن دانست
The History of the Hawzeh of Qom from Establishment to the Fourth Century (An Analysis of the Grounds and the Causes of Development and Flourish)
English Abstract: The research studies the history of establishment of Hawzeh as an educational institute. In this way, based on historical resources, the research analyzes the grounds and causes of its development. Then, its cultural, scientific and educational condition in two years after its establishment is depicted. This is a basic library research of the descriptive-analytic type. Thus, after the data collection phase, by taking notes and categorizing them, conclusions are drawn by the content-analysis method. Based on the findings of this research, the Hawzeh of Qom has been established at the end of the second, or at the beginning of the third, century of Hijrat. Ash'ari scholars and narrators have had the main role in forming the Hawzeh in Qom. After attempting to develop the town, to improve its economic condition and to gain political independence, Ash'ari's invited other Ash'ari, shia, and sadat people and affirmed Islam and the shia school. In this way, they created the social and cultural ground for gathering shia scholars and narrators in Qom. In such a condition, the narrators and companions of the Imams, most of whom have been Ash'ari, formed the Hawzeh by scientific and religious meetings. In this era, the Hawzeh has been very active.