نویسندگان:

عباس عسکری ندوشن¹ .

¹دانشیار جمعیت‌شناسی دانشگاه یزد

چکیده فارسی: هر گاه مرد در اثر اشتباه، زن بیگانه را  همسر شرعی خود بپندارد و با او آمیزش نماید، هم نسب شرعی شکل می‌گیرد و هم پس از کشف خلاف، عده ثابت می‌شود. این اشتباه می‌تواند ناشی از شبهه در موضوع یا شبهه در حکم باشد؛ ولی به هر حال معذوریت و نداشتن سوء نیت، فصل ممیز ماهیت شبهه است. وجود پراکندگی و عدم صراحت در ادله نقلی وطی شبهه، ابهامات متعددی در فروع فقهی آن به‌ جا گذاشته است که همگی ناظر به اشکال در ماهیت معذوریت و تعیین جایگاه اعتداد و مهر است.
در این نوشتار بر اساس متدلوژی استنباط فقهی و بهره‌مندی از محکمات اصولی، ثابت شده است که موارد تقصیر، مانع معذوریت است و اعتداد حق زوج شمرده می‌شود. موضوع مهر نیز وطی ناشی از عقد است. در نتیجه نباید مطلق عدم علم را محکوم به شبهه دانست. عدم آگاهی از انعقاد نکاح و نیز علم به منعقد نشدن نکاح، مانع  لزوم عده است؛ علاوه بر این، مهر اساساً عوض انتفاع از بُضع است.

کلمات کلیدی: مهر ، نسب ، عده ، شبهه ، وطی ، بضع ، معذوریت .

A Jurisprudential Phenomenology of Polygamy and Filiation in Cases of Uncertainty (shobhe)

English Abstract: If a man assumes that an unrelated woman is his lawfully wedded wife and enters into a sexual relationship with her, this sexual relationship gives rise to two consequences: first, to religious (shar’i) filiation and second, after the discovery of the fact that the sexual relationship was indeed extramarital, a waiting period (iddah) is also established. Such a mistake can be the result of uncertainty in the issue itself or of uncertainty in judgment. However, in any case, mitigation and lack of ill-intent constitute the distinguishing characteristics of the essence of uncertainty. Existence of incoherence and lack of clarity in narrative proof of intercourse have given rise to numerous ambiguities in the positive jurisprudential rules to the extent that, according to general agreement, the determination of the mitigation, the status of polygamy and the amount of the marriage portion (mahr) are problematic. Based on a methodology of jurispudential deduction and utilising explicit principles, this paper proves that negligence issues preclude mitigation and that polygamy remains the right of the husband. On the basis of the marriage contract, the marriage portion (mahr) becomes payable as a result of sexual intercourse. In conclusion, complete absence of certainty should not be considered as doubt (error?). Lack of knowledge whether the marriage contract has been concluded correctly also obviates the necessity to observe the waiting period (iddah). Likewise, certainty that the marriage contract has not been concluded correctly also obviates the necessity to observe the waiting period (iddah); in addition, the marriage portion (mahr) in principle constitutes a compensation for [the husband’s] sexual gratification.