چکیده فارسی: درس هدیه‌های آسمان یکی از دروس بسیار مهم در نظام آموزش و پرورش ایران است که غایت بنیادین آن آموزش اخلاقی و مذهبی فراگیران است. هدف پژوهش حاضر نقد محتوا و روشهای توضیح مطلب در کتابهای هدیه‌های آسمان دوره ابتدایی است. پژوهش از نوع کیفی ترکیبی و مبتنی بر سه‌سوسازی روش‌شناختی است. به این معنا که برای تبیین دعاوی از چندین روش بهره‌گیری شده است و افزون بر واکاوی مفهومی محتوای کتابهای هدیه‌ها و استناد به یافته‌های پژوهشی، کتابهای مزبور بر اساس شش رویکرد توضیحی، در محیط نرم‌افزار کیفی اطلس تی. تحلیل شده‌اند. برای آزمون آماری فراوانیها از جداول توافقی پیشرفته و روش بونفرونی استفاده شده است. بر اساس تحلیلها دوازده نقد در هم تنیده در مورد کتابهای هدیه‌های آسمان قابل طرح است: 1) تفاوت شکل و قالب محتوای این کتابها با محیط واقعی دانش‌آموزان؛ 2) وجود توضیحات مبهم در متن کتابها؛ 3) انتظار پایبندی کودک به تمامی ابعاد دین؛ 4) ایجاد تعارضات روان‌شناختی در فراگیران؛ 5) فقدان رویکرد منسجم در مورد اعمال مستحبی؛ 6) عدم تأکید متعادل بر آموزه‌های اسلامی؛ 7) ترس و شرم پنهان در آموزش دستورات؛ 8) عدم استفاده کافی از روشهای نوین آموزش اخلاق؛ 9) غلبه رویکرد دیسیپلینی در توضیح مطالب؛10) توضیح نامناسب مفاهیم انتزاعی؛ 11) پرسشگری یا طرح مسئله به‌صورت القایی؛ و 12) مغفول ماندن برخی از مفاهیم اساسی. با عنایت به استدلالها و مثالهای مورد بحث، بازنگری اساسی در محتوا و روشهای توضیح مطلب در کتابهای هدیه‌های آسمان ضروری به نظر می‌رسد. پیام اصلی پژوهش حاضر این است که مطالب و توضیحات کتابهای هدیه‌ها باید با شرایط روان‌شناختی فراگیران و واقعیتهای خانوادگی و اجتماعی آنها متناسب باشد.
A Critical Review of Content and Methods in Elementary School Textbooks Titled Heavens’ Presents
English Abstract: An elementary school course titled “Heavens’ Presents” is one of the very important courses in the Iranian educational system as it is aimed at the teaching of moral and religious fundamentals to the pupils. However, the achievement of the said aim is highly in doubt, given the shortcomings observed in both the content of textbooks, and methods of explanation therein, used in the course. To identify the shortcomings through triangulation, in addition to conceptual reexamination, and referential use of research findings, six explanatory approaches were utilized in order to content analyze the aforementioned textbooks. Results show at least twelve intertwined shortcomings: the incongruence between the format of the books and students real environment, lack of clarity in explanations, improper expectation as to the pupils’ adherence to all aspects of religion, creation of psychological contradictions for students, lack of a cohesive approach to recommended actions, lack of balance in emphasizing Islamic teachings, benign fear and shame in teaching commands, inadequate use of new methods of teaching morality, overemphasis on disciplinary approach to explanation of the content, inappropriate explanation of abstract concepts, inductive questioning or problem presentation, and finally omitting some of the basic concepts. In other words, a fundamental revamping of the reviewed textbooks and refitting them to students’ psycho-social, and cultural conditions is a must.
Keywords: elementary school , moral education , religion education , Heavens’ Presents textbook .