نویسندگان:

مجتبی خالقی¹ ، یعقوب خزایی² ، محسن بهرام نژاد³ ، باقرعلی عادلفر⁴ .

¹دانشجوی دکتری تاریخ انقلاب اسلامی دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین

²گروه تاریخ دانشگاه قزوین

³گزوه تاریخ دانشگاه قزوین

⁴گروه تاریخ دانشگاه قزوین

چکیده فارسی: با انتصاب علینقی عالیخانی به‌عنوان وزیر اقتصاد در سال 1341ش، سیاست‌های اتخاذشده از سوی این وزارت‌خانه، علی‌رغم اصطکاک‌های مکرر با دربار، روند صنعتی‌شدن کشور را دچار تحول کرد. آنچه که بعدها تحت عنوان «انقلاب صنعتی ایران» شناخته شد، از این مقطع تاریخی آغاز گردید. مسئله اصلی این پژوهش، بررسی نقش سیاست‌های اقتصادی عالیخانی در نوسازی صنعتی و کشاورزی ایران و تعاملات اقتصادی ایران و شوروی در این دوره است. اهمیت این پژوهش از آن جهت است که برخلاف روایت غالب تاریخ‌نگاری که عادی‌سازی روابط با شوروی را صرفاً ابزاری برای کنترل ورود کمونیسم به ایران می‌داند، این تحقیق تلاش دارد نشان دهد که برخی نخبگان اقتصادی مخالف دربار، از طریق سیاست‌گذاری‌های اقتصادی و انعقاد قراردادهای گوناگون با شوروی، به دنبال ایجاد موازنه مثبت میان شرق و غرب برای کسب امتیازات بیشتر بودند. روش تحقیق در این مقاله مبتنی بر روش توصیفی-تحلیلی است که با تکیه بر منابع مطالعاتی و اسناد و مدارک آرشیوی انجام شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که رشد کمی و کیفی صنایع، در هر دو حوزه سبک و سنگین، موجب شد دولت وقت برای صنعتی‌سازی از دانش هر دو بلوک قدرت جهانی بهره‌برداری کند. همچنین، توسعه و مدرن‌سازی کشاورزی به‌عنوان بخشی از برنامه اقتصادی پهلوی، با الگوبرداری از تجارب شوروی، مورد توجه قرار گرفت. در نهایت، این پژوهش نشان می‌دهد که سیاست‌های اقتصادی عالیخانی در تعامل با شوروی، نه صرفاً از سر مصلحت سیاسی، بلکه با هدف دستیابی به توسعه اقتصادی و استقلال در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی ایران دنبال می‌شد.

کلمات کلیدی: ایران ، سیاست اقتصادی ، وزارت اقتصاد ، علینقی عالیخانی ، شوروی .

The role of economic policies in the development of relations between Iran and the Soviet Union (Case study of the period of the ministry of Alinaghi Alikhani (1962-1969))

English Abstract: With the appointment of Alinaghi Alikhani as Minister of Economy in 1962, the policies adopted by this ministry, despite frequent frictions with the court, transformed the country's industrialization process. What later became known as the "Iranian Industrial Revolution" began at this historical juncture. The main issue of this research is to examine the role of Alikhani's economic policies in the industrial and agricultural modernization of Iran and the economic interactions between Iran and the Soviet Union during this period, contrary to the dominant historiographical narrative that considers the normalization of relations with the Soviet Union merely as a means to control the entry of communism into Iran, this research attempts to show that some economic elites opposed to the court sought to create a positive balance between the East and the West in order to gain more privileges through economic policies and the conclusion of various agreements with the Soviet Union. The research method in this article is based on a descriptive-analytical method that is based on study sources and archival documents and records. The research findings show that the quantitative and qualitative growth of industries, in both light and heavy sectors, led the government of the time to exploit the knowledge of both global power blocs for industrialization. Finally, this research shows that the economic policies of the Alikhani in interaction with the Soviet Union were pursued not only for political expediency, but also with the aim of achieving economic development and independence in Iran's economic policies.