چکیده: حشر به‌عنوان يكي از موضوعات بنيادين در آموزه‌هاي اسلامي همواره مورد توجه مفسران و انديشمندان اسلامي قرار گرفته است. اين مفهوم كه به معناي گردآوري انسان‌ها در روز قيامت براي حساب‌رسي اعمال و داوري نهايي است، ابعاد گسترده‌اي دارد و در آيات مختلف قرآن كريم به آن اشاره شده است. مفسران اسلامي با گرايش‌هاي گوناگون كلامي و تفسيري، تلاش كرده‌اند ماهيت حشر را تبيين و مباني عقلي، نقلي و فلسفي آن را روشن سازند. برخي از مهم‌ترين موضوعاتي كه در اين زمينه مطرح شده، شامل ماهيت جسماني يا روحاني حشر، ارتباط آن با عدالت الهي، امكان آن از نظر عقل و سنت و نسبت آن با موضوعاتي همچون معاد و رستاخيز است. اين پژوهش با هدف بررسي و تحليل ديدگاه‌هاي مفسران اسلامي درباره ماهيت حشر، به ارزيابي تفسيرهاي مختلف از آيات مرتبط پرداخته و تلاش مي‌كند تصويري جامع از اين رويداد عظيم ارائه دهد. همچنين، بررسي تأثير جهان‌بيني مفسران و گرايش‌هاي كلامي آنان بر برداشتشان از موضوع حشر يكي ديگر از ابعاد اين پژوهش است. نتايج اين تحقيق نشان مي‌دهد كه هرچند ميان مفسران در جزئيات ماهيت حشر اختلاف‌نظر وجود دارد، اما همگي بر وقوع حتمي آن و نقش آن در تحقق عدالت الهي تأكيد دارند. رويكرد روايات تفسيري عقل حكم به حشر من له او عليه عوض، مي‌كند و حيوانات نيز اين‌گونه است كه برخي صاحب عوض و برخي ديگر من عليه العوض‌اند. از نظر كلامي، حشر به معناي رجوع الي الله است. رويكرد عرفاني قائل به ظهور متمايز بواطن موجودات اعم از گياه و حيوان و انسان در عالم قيامت و پس از مرگ در زمين بسيط و گسترده‌اي كه شايسته تجلي نور الهي و شهود ملائكه و انبياء مي‌باشد، همراه با جمع شدن تمام خلايق و موجودات در گروه‌هاي مختلف مي‌باشند.